Η Νέα Ιατρική Βασισμένη σε Ενδείξεις - Επικεντρωμένη στον Άρρωστο

Συγγραφέας: Θεόδωρος Δ. Μουντοκαλάκης

Ομότιμος Καθηγητής Παθολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών

ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Η Νέα Ιατρική διαφέρει από την Ιατρική του παρελθόντος στον τρόπο με τον οποίο λαμβάνονται οι ιατρικές αποφάσεις, μιας και ο γιατρός καλείται πλέον να τεκμηριώνει τις αποφάσεις του με βάση τις ενδείξεις που υπάρχουν στην βιβλιογραφία για τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της κάθε μιας από τις εναλλακτικές επιλογές, και στη σχέση που διαμορφώνεται ανάμεσα σ’ αυτόν και τον ασθενή του. Στόχο του βιβλίου αποτελεί η κατανόηση από τους νέους γιατρούς των σύγχρονων αυτών αντιλήψεων και επιτυγχάνεται με την καταγραφή και επεξήγηση σχετικών τεχνικών όρων (Στατιστική, Επιδημιολογία, Κλινική Έρευνα) και την ανάλυση εννοιών όπως για παράδειγμα η επικοινωνία και συνεργασία γιατρού - ασθενή και η συμμετοχή του δεύτερου στη λήψη των αποφάσεων, τα ιατρικά λάθη και η αποφυγή τους, η αναγγελία κακών ειδήσεων και η προσέγγιση του θνήσκοντος, εμπλουτισμένων με χαρακτηριστικά παραδείγματα.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ:

Η ιατρική του 21ου αιώνα διακρίνεται από τις μεγάλες τεχνολογικές προόδους (που έχουν ήδη επιτευχθεί, αλλά αναμένεται να γίνουν ακόμα πιο εντυπωσιακές στο μέλλον) στον τομέα της ιατρικής απεικόνισης, των ενδοσκοπικών τεχνικών και της νανοχειρουργικής και, φυσικά, από τις τεράστιες προοπτικές που διανοίγονται στη διάγνωση, την πρόγνωση και τη θεραπεία μετά την ανάλυση του ανθρώπινου γονιδιώματος. Παρ' όλα αυτά, δεν είναι αυτές οι εξελίξεις που κάνουν τη σύγχρονη ιατρική πράξη να διαφέρει ριζικά από την ιατρική του παρελθόντος. Στην ιστορία της ιατρικής δεν έλειψαν ποτέ οι επαναστατικές αλλαγές που ενίσχυσαν τις διαγνωστικές και θεραπευτικές δυνατότητες των γιατρών της αντίστοιχης εποχής. Η Νέα Ιατρική διαφέρει ουσιαστικά από την ιατρική του παρελθόντος σε δυο κύριους τομείς: Στον τρόπο με τον οποίο παίρνονται οι ιατρικές αποφάσεις και στη νέα σχέση που διαμορφώνεται ανάμεσα στο γιατρό και τους αρρώστους του.

Στον τομέα των ιατρικών αποφάσεων, η παλιά μέθοδος της συμπερασματικής ή επαγωγικής λογικής (inferential reasoning) έχει αντικατασταθεί από τη διαδικασία που είναι γνωστή ως ιατρική βασισμένη σε ενδείξεις (evidence based medicine), ενώ στη σχέση γιατρού - αρρώστου το πατερναλιστικό πρότυπο, σύμφωνα με το οποίο ο γιατρός είναι εκείνος που παίρνει τις αποφάσεις για λογαριασμό του αρρώστου του, επειδή είναι ο μόνος που γνωρίζει τι είναι καλό και τι είναι κακό γι' αυτόν, έχει αντικατασταθεί από το καλούμενο "συνεταιρικό πρότυπο" ή "πρότυπο της μοιρασιάς" (partnership ή shared model), που επιτρέπει στον άρρωστο να συμμετέχει στη λήψη ιατρικών αποφάσεων που τον αφορούν. Παρά τη μεγαλη τους σημασία, οι αλλαγές αυτές δεν έχουν γίνει αντιληπτές - ή και αν έχουν γίνει αντιληπτές, δεν έχουν επαρκώς κατανοηθεί και κυρίως, δεν έχουν υιοθετηθεί - από τους περισσότερους Έλληνες γιατρούς. Έτσι, οι περισσότεροι εξακολουθούν να σκούν την ιατρική με τον τρόπο που την είχαν διδαχθεί στα χρόνια των προπτυχιακών τους σπουδών ή της άσκησής τους για ειδικότητα. Ακόμα σημαντικότερο είναι το γεγονός ότι συχνά, τόσο στην προπτυχιακή εκπαίδευση, όσο και στην εκπαίδευση για τη λήψη τίτλου ειδικότητας, οι εκπαιδευτές εξακολουθούν να διδάσκουν τη λήψη αποφάσεων με βάση συμπεράσματα που προκύπτουν από τη γνώση βιολογικών φαινομένων και παθοφυσιολογικών μηχανισμών και εξακολουθούν να συμπεριφέρονται  με κηδεμονικό τρόπο στους αρρώστους, συμβάλλοντας έτσι στη διαμόρφωση παρόμοιας στάσης απέναντι στον άρρωστο απ' τους εκπαιδευομένους τους.

Σκοπός αυτού του βιβλίου είναι να εισαγάγει τους νέους γιατρούς στις σύγχρονες αυτές έννοιες. Η ύλη του βασίζεται στη βιβλιογραφία, αλλά και σε σειρά μαθημάτων, διαλέξεων, εισηγήσεων και κειμένων του συγγραφέα του βιβλίου πάνω στα θέματα αυτά. Ως εκ του περιεχομένου τους, τα δύο πρώτα μέρη του βιβλίου διαφέρουν μεταξύ τους από άποψη δομής και ύφους. Το πρώτο μέρος εκτός από την ανάλυση των σχετικών με το κύριο θέμα των εννοιών, περιλαμβάνει και την επεξήγηση τεχνικών όρων (στατιστικής, επιδημιολογίας ή κλινικής έρευνας) απαραίτητων για την κατανόηση και την εφαρμογή στην πράξη της βασισμένης σε ενδείξεις ιατρικής, ενώ το δεύτερο έχει περισσότερο τη μορφή δοκιμίου. Το τελευταίο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους χρησιμεύει ως συνδετικός κρίκος των δύο μερών. Τα κείμενα και των δύο μερών τεκμηριώνονται με τη μορφή υποσημειώσεων, με βιβλιογραφία της τελευταίας κυρίως δεκαετίας και εμπλουτίζονται με χαρακτηριστικά παραδείγματα που αποσκοπούν στην καλύτερη κατανόηση των νέων εννοιών και αντιλήψεων εκ μέρους του αναγνώστη.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

Πρόλογος

Α' μέρος:

Ιατρική βασισμένη σε ενδείξεις

Η αβεβαιότητα της βιολογικής γνώσης και οι αντιφάσεις της συμπερασματικής λογικής

Η έκβαση ως κριτήριο αποτελεσματικότητας και η τυχαιοποιημένη μελέτη ως μέσον αξιολόγησης της θεραπείας

Η ώρα της βασισμένης σε ενδείξεις ιατρικής

"Η καλύτερη διαθέσιμη ένδειξη από συστηματική έρευνα"

Το τυχαίο δεν είναι προβλέψιμο

Η αποτίμηση του οφέλους

Διάγνωση βασισμένη σε ενδείξεις

Δυσκολίες εφαρμογής και επιχειρούμενες λύσεις

Συμπέρασμα

Κύριες βιβλιογραφικές πηγές

Β' μέρος:

Ιατρική επικεντρωμένη στον άρρωστο

"Ιατρική επικεντρωμένη στον άρρωστο"

Τι είναι "καλός γιατρός" και η σημασία των προτύπων

Συμμετοχή του αρρώστου στη λήψη αποφάσεων

Η τέχνη της επικοινωνίας με τον άρρωστο

Η συνεργασιμότητα ("συμμόρφωση") του αρρώστου

Η ικανοποίηση του αρρώστου ως κριτήριο έκβασης

Ιατρικά λάθη και τι μπορεί να γίνει γι' αυτά

Ο γιατρός ως άγγελος κακών ειδήσεων

Η προσέγγιση του θνήσκοντος

Άρρωστοι σε κλινικές μελέτες

Κύριες βιβλιογραφικές πηγές

Επίλογος

Ευρετήριο